Նիտրատային աղետ.

1970-ական թվականներին աշխարհի տարբեր երկրներում հանելուկային թունավորումների բռնկումներ գրանցվեցին։Ինչպես պարզվեց`պատճառը նիտրատներ էին,որոնք մեծ քանակություններով օգտագործվել էին որպես պարարտանյութ։Ահա թե ինչու նիտրատներ պարունակող սննդամթերքներ ,զանգվածային թունավորումների անվանեցին նիտրատների աղետ։

նախկինում,երբ որպես պարարտանյութ օգտագործում էին գոմաղբը,նիտրատների հիմնախնդիր չի առաջացել։Գոմաղբն ու օրգանական բնույթի մյուս պարարտանյութերը դանդաղ քայքայվում են`ապահովելով ազոտի մուտքը դեպի բույսեր,և հողում  նիտրատների ավելցուկ չի առաջանում։

Մինչդեռ միլիոնավոր տոննաներով արտադրվող հանքային պարարտանյութերի չափից ավելի մեծ քանակության դեպքում բույսերը ցողուն որում,տերևներին և պտուղներն նիտրատներ են կուտակում։Բացի այդ`ազոտի միացությունների ավելցուկը հողի մակերեսային շերտից ջրով անցնում է խորքային ջրերի
մեջ,այնուհետև`խմելու ջրի հետ թափանցում ։որ բնակարանները։


Ջրի կամ սննդամթերքի հետ մարդու օրգանիզմ թափանցելով`նիտրատները փոխարկվում են նիտրատների,որոնք ավելի վտանգավոր միացություններ են,քանի որ փոխազդում են արյան հեմոգլոբինի հետ։Որպես արդյունք` արյան կարմիր բջիջները`էրիտրոցիտները,կորցնում են թոքերից դեպի հյուսվածքները թթվածին տեղափոխելու ունակությունը և օրգանիզմում թթվածնային քաղց է սկսվում։
Ներկայումս գիտնակաները նիտրատային աղետի դեմ պայքարելու արդյունավետ միջոցներ են փնտրում։Մասնավորապես`խորհուրդ է տրվում սահմանափակել հանքային (հատկապես`բարդ պարարտանյութերի արտադրությունն ու կտրուկ ընդլայնել էկոլոգիապես մաքուր`ավանդական պարարտանյութերի կիրառումը։

• Подберите вопросы к выделенным словам.

Сейчас Крис Даггер живёт и работает в Москве (Гте работает Даггер?). Он приехал в Москву (Куда он приехал?) из Лондона (откуда он приехал?). В Лондоне ( Гте живут его родители?) живут его родители, его любимая девушка, его друзья. Он может полететь в Лондон (Куда?), когда не работает. Но он не может летать часто. Билеты на самолёт стоят дорого (Куда он не можеть лететь часто?). Поэтому он ездит домой (Куда?) один или два раза (сколко раз?) в год.

В Москве (гте?) Крис работает в банке (гте?). Он живёт в центре (гте?). Его банк тоже находится в центре (тге?). По субботам и воскресеньям Крис уезжает из центра (откуда?) за город (куда?). Он уже ездил в Тулу и в Петербург (куда?). Крис с удовольствием ходит в театры, музеи, на выставки (куда?). Все в банке (тге?) знали, что из Лондона (откуда?)  приедет хороший специалист. Но мы не могли знать, что наш консультант  очень хороший и интересный человек. Откуда мы могли это знать?

• Ответьте на вопросы, меняя формы выделенных слов.

Это библиотека

а) Куда пошла Ира? В библиотеку .; б) Где она читает книги?В библиотеку в) Откуда пришла Ира? из  библиотеки

Это университет

а) Куда идёт Илья?в  университет б) Где он учится? в университете; в) Откуда пришёл Илья? из университета

Это общежитие

а) Куда приехали студенты? в общежитие; б) Где они живут?в общежитии; в) Откуда они едут?Они едут общежития

Это музей

а) Куда пошли Игорь и Сергей?в музей.; б) Где они были?в музее в) Откуда они пришли?из музейя

Это Индия

а) Куда поехала эта группа? в Индию; б) Где сейчас эта группа? в Индии; в) Откуда приехала эта группа?из Индии

Это Ливерпуль

а) Куда едут спортсмены? в Ливерпуль б) Где были спортсмены?в Ливерпуле; в) Откуда они приехали?из  Ливерпуля

Это аудитории

а) Куда идут профессора и студенты? аудитории; б) Где они сейчас? в аудитории; в) Откуда они вышли?из  аудитории

Это магазины

а) Куда идут эти люди?в магазин.; б) Где они покупают вещи?;в магазине в) Откуда они пришли?из магазина

Если бы завтра был конец света

Каждый человек живет,работакет,хочет что-то создать.Но никто не думает,что завтро  конец света.Если он будет думать об етом,он всегда будет стараться сгелать для семьу и близких все необхогимое.Он должен успеть.Но есть люти,которие живут толкько сегодняшним днем.

Ecology,pollution

The world environment means  simply what is around us.Some people live in a town vironment;for others,their environment is the countryside.But the air we breathe,the soli on which we stand and walk,the water we drink are all park of rhe environment.

Nowadays people understand how importan,it is to solve the environmental problams that peolpe lives.The most serious environmental problams are.

.pollution in its many forms(waater pollution,air pollution,nuclear pollutio.

.Noise from cars,buses,planes,etc.

If people wont to survive they must solve these problams quickly.Tha`ts why people wll over the world think and speak so much about ecology.

Նախագծեր՝ 9-րդ դաս. ապրիլ 2018

                                        11.04.18թ.

                                  Կենսական տարրերը

    Կենսական տարերը այն քիմիական  տարի ատոմներն  են որոնք առաջացնում են,կենդանի օրգանիզմի կենսագործոնությունը ապահովող նյութերը:

                            Մակրո կենսական տարրերն են

Ածխածին-C
Ջրածին-H
Ազոտ-N
Թթվածին-O
Ֆոսֆոր-P
ԾԾումբ-S

                            Միկրո-կենսական տարրերն են

Կալիում-K
Նատրիում-Na
Երկաթ-Fe
Բրոմ-Br
Յոդ-I
Քլոր-Cl
Կալցիում-Ca
Մագնեզիում-Mg
Ֆտոր-F

Ուլտրատարրերն են

Ոսկի-Au
Արծաթ-Ag






Ազոտային ու ֆոսֆորային պարարտանյութեր

Բույսերի բնականոն աճի ու զարգացման համար մոտ 22քիմիական տարր է անհրաժեշտ:Առանձնապես կարևոր է կալիում,ազոտ,ֆոսֆոր,ածխածին,թթվածին և ջրածին տարրերի նշանակությունը:Պակաս քանակություններով,բայց՝պարտադիր,պահանջվում են կալցիում,մագնեզիում,երկաթ և այլ տարրեր:Իսկ որոշ տարրեր ( պղինձ,կոբալտ՝Co,ցինկ և այլն) չնչին քանակություններով է անհրաժեշտ,սակայն հողում այդ տարրերի իսպառ բացակայությունը բույսերի համար կործանարար է:



                                «Ազոտային  և  ֆոսֆորային  պարարտանյութեր»

                                 Ազոտական պարարտանյութեր

Ա նօրգանական և օրգանական ազոտ պարունակող միացություններ են, որոնց հողի մեջ մտցնում  են բերքառատության համար։ Հանքային ազոտային պարարտանյութերի թվին են պատկանում ամիդային, ամոնիակային և նիտրատային պարարտանյութերը։ Ազոտային պարարտանյութերը հիմնականում ստանում են սինթետիկ ամոնիակից։ Ազոտի միացությունների պատճառով հաճախ սահմանափակում է մշակաբույսերի աճը և դրա համար էլ ազոտային պարարտանյութերն ունեն մեծ դրական ազդեցություն։Բոլոր տեսակի ազոտային պարարտանյութերից ամենաշատը տուժում են հողի միկրոօրգանիզմները։ Առաջին շաբաթում պարարտանյութի 70 տոկոսը մտցնելուց հետո առաջանում են բակտերիաներ և սնկեր ու միայն նրանց մահվանից հետո պարարտանյութերի կազմում եղած ազոտը կարող է օգտագործվել։

                            ֆոսֆորային  պարարտանյութեր

                                Ֆոսֆորային պարարտանյութեր

Անօրգանական և օրգանական ֆոսֆոր պարունակող միացություններ են , որոնց հողի մեջ են մտցնում բերքառատության համար։ Ֆոսֆորի պակասի կամ բացակայության պայմաններում բույսերը ի վիճակի չեն աճելու նորմալ եղանակով։ Հողում ֆոսֆորի քիչ քանակությունը ազդում է հատկապես հացահատիկային բույսերի բերքի վրա։

Կան  ֆոսֆոր պարունակող պարարտանյութերի մի քանի տեսակներ

                              1.Ֆոսֆորային ալյուր և ոսկրալյուր

Ֆոսֆորի ալյուրի կամ ոսկրալյուրի բաղադրության մեջ մտնող հիմնական մասնիկը կալցիումի ֆոսֆորատն է, և այդ իսկ պատճառով այն օգտագործվում է բացառապես թթվային հողերի մեջ։ Հողերի մեջ մասի համար չլուծվող աղերըպիտանի չեն, քանի որ բույսերի մեծ մասը դրանք չեն յուրացնում։

                                        2.Հասարակ սուպերֆոսֆորատ

Հասարակ սուպերֆոսֆորատը կամ Սովորական սուպերֆոսֆորատը կալցիումի երկհիդրոֆոսֆորի և կալցիումի սուլֆատի խառնուրդն է համարվում, որը ստացվում է՝ ծծմբական թթվի և մանր աղածաց բնական ֆոսֆորիտի անհրաժեշտ քանակությամբ մշակելու հետևանքով։


                                

                                  3.Կրկնակի սուպերֆոսֆորատ

Սովորական սուպերֆոսֆորատում պարունակող կալցիումի սուլֆատը բույսերը չեն յուրացնում։ Այդ իսկ պատճառով մանր աղացած ֆոսֆորիտը մշակում են ֆոսֆորական թթվով և ստանում ջրում լուծելի կալցիումի երկհիդրոֆոսֆատ։


                           
                                          4.Պրեցիպիտատ

Համարվում է ջրում ամենավատ լուծվող ֆոսֆորային պարարտանյութը, ուստի օգտագործվում է միայն թթվային հողերում։ Ստացվում է կալցիումի հօդրօքսիդի կամ կալցիումի կարբոնատի և ֆոֆորական թթվի փոխազդեցության հետևանքով։


                                            5.Ամոֆոսներ

Արժեքավոր կամլեքս պարարտանյութեր, որոնք բույսերին հողի միջոցով բացի ֆոսֆորից մատակարարում են նաև ազոտ։ Սրանք բացի ֆոսֆորային պարարտանյութ լինելուց, ահամրվում է նաև ազոտային պարարտանյութ։ Ֆոսֆորային պարարտանյութերում սննդատար տարրեի պարունակությունը որոշում է ըստ ֆոսֆորի (V) օքսիդի։

մարտի 26-ապրիլի 1

Ըստ տրված կաղապարների, բարդ նախադասություններ կազմ՛ր:

Ե՛վ ծրանը, և՛ խաղողը արդեն ծաղկել են։

Ո՛չ տղան, ո՛չ աղջիկը չեին կարողանում հասկանալ միմյանց:

Թե՛ այգում, թե՛ դաշտերում ամեն ինչ արդեն աճել էր:

Կա՛մ  պատմիր, կա՛մ անկեղծացիր։

Տեքստը մեկ նախադասությամբ փոխադրի´ր:

Սըր Ուոլթըր Ռլեյնը (անգլիացի պետական գործիչ և ծովագնաց) Ամերիկայից Անգլիա բերեց երկու բույս՝ կարտոֆիլն ու ծխախոտը: Հավանաբար, նա Անգլիայում առաջին ծխողն է եղել:
Մի երեկո, երբ աշխատասենյակում նստած իր ծխամորճն էր ծխում, հայտնվեց ծառան՝ մի նամակ ձեռքին: Վերջինս ծխող մարդ երբեք չէր տեսել և կարծես, թե տերն այրվում է: Նա նամակը գցեց և ահաբեկված դուրս վազեց՝ գոռալով.
-Տերս այրվում է, տերս այրվում է, ծուխը դուրս է գալիս նրա քթից ու բերանից:
Հետո շտապ մի դույլ ջուր բերեց և տիրոջ վրա լցրեց: Վերջինս չհասցրեց անգամ բացատրել, թե    ի´նչ է իր ձեռքինը:

Կետադրի՛ր նախադասությունները:

Հույները ծովերի աստված՝Պոսեյդոնին եզ էին զոհաբերում,որպես ջրային տարերքի հզորության խորհրդանիշ:
Քարակերտ ու կղմինդրածածկ փոքրիկ տունը,որպես շքեղ ապարանք առանձնանում էր գյուղի խարխուլ տների մեջ:
Նկարահանող խցիկի մոտ,անփույթ կանգնած էր Ջեկը,իբրև իր արժեքն իմացող անփոխարինելի օպերատոր:
Տուփից ուղիղ դեպի կինը դուրս թռավ թունավոր կանաչ օձը իբրև դիպուկ նետված փետտրագնդակ:
Իբրև սուրացող շնաձկանը կպած խխունջներ,կառչել էինք վազող կենդանուց:
Լեռների ու բլուրների մեծ մաս,որպես հրաբխային ժայթքման զավակներ,վեր են նետված ստորերկրյա հզոր ուժերի կողմից:

.Ընդգծված բառերն ու բառակապակցությունները ուղղի՛ր:

Բացի աղջիկը, բոլորն ուզում էին ուրիշ քաղաք տեղափոխվել:Բացի աղջկանից
Սիրահարված եմ ձեր երկրի վրա:ԵրկրինՀալվում, մաշվում էր հարազատ տան ու ընկերների կարոտով:Կարոտը

Քույրս երրորդ դասարան է:Դասարանում էԲաժակը ձեռքն էր, որ մտավ:ձեռքում էր
Շատ լավ է տիրապետում անգլերենը:ԱնգլերենիԲացի դա, ազատ ժամանակն ու արձակուրդն անցկացնում էր պրոֆեսորին ոչ սազական եղանակով:դրանից

Փակագծերում տրված բայը պահանջված ձևով գրի՛ր:

Պարզվում է, որ մարդու առողջական վիճակը նախ և առաջ (կախվել)կաղված է մարդկային հարաբերություններից: Նախանձը, օրինակ, ոչ միայն որդի նման (կրծել) կրծելու մարդու հոգին և (տակնուվրա անել)տակնուվրա անելու էությունը, այլև (առաջացնել) ստամոքսի խոց ու արյան ճնշման հիվանդություններ: Ահա թե ինչու են ասում. «Եթե (չցանկանալ) չցանկանաիր տառապել, մի՛ նախանձիր»: Զրպարտությունը, վիրավորանքը, շողոքորթությունը, անտաշ վերաբերմունքն ու հայհոյանքը նիկոտինի ու ալկոհոլի նման (թունավորել) թունավորվելու նաև մարդու օրգանիզմը:
Երկրում առաջին ծխողները եգիպտական փարավոններն (լինել):են եղել
Մ.թ.ա. երկրորդ հազարամյակին վերաբերող մի թանգարանում հնագետները ծխելու հարմարանքներ (գտնել) են գտել:Սենյակները ներկելիս պատուհաններն ու դռները փակ պիտի լինեն, որովհետև միջանցիկ քամին ու խոնավ օդը չեն թողնում, որ ներկը հավասարապես (չորանալ)չորանար:

8.Պատմությունը դարձրո՛ւ ներկա ժամանակով: Տրված և ստացված տեքստերում ո՞ր նախադասությունները լրիվ համընկան:            Մեր կապիկը մի աֆրիկացուց էինք ձեռք բերել, որը վառ անհատականությամբ ու յուրահատուկ հումորով օժտված մի էակ էր: Ամեն օր նրան դուրս էինք տանում ու կապում ծառին: Առաջին երկու օրը խելոք նստում էր տան մուտքի մոտ, ու նրա կողքով չընդհատվող հոսանքով անցնում էին որսորդները, մեզ սննդամթերք բերող պառավ կանայք, խումբ-խումբ վազում էին խխունջներ ու միջատներ բերող փոքրիկ տղաները: Մենք ենթադրում էինք, որ այդ անդադար շարժումը կզվարճացնի ու կհետաքրքրի կապիկին: Այդպես էլ եղավ: Նա շատ շուտ գլխի ընկավ, որ պարանի երկարությունն իրեն թույլ է տալիս թաքնվել բակի դռնակի մոտ, և օգտվեց դրանից: Հենց որ ոչինչ չկասկածող մի աֆրիկացի բակ էր մտնում, կապիկն իսկույն դուրս էր ցատկում դարանից ու բռնում խեղճի ոտքը: Հետն էլ այնքան սոսկալի ճղճղոց էր գցում, որին նույնիսկ ամենապինդ նյարդերն ունեցող մարդը չէր դիմանում:

  Մեր կապիկը մի աֆրիկացուց էնք ձեռք բերել, որը վառ անհատականությամբ ու յուրահատուկ հումորով օժտված մի էակ է: Ամեն օր նրան դուրս ենք տանում ու կապում ծառին: Առաջին երկու օրը խելոք նստում է տան մուտքի մոտ, ու նրա կողքով չընդհատվող հոսանքով անցնում էր որսորդները, մեզ սննդամթերք բերող պառավ կանայք, խումբ-խումբ վազում են խխունջներ ու միջատներ բերող փոքրիկ տղաները: Մենք ենթադրում ենք, որ այդ անդադար շարժումը կզվարճացնի ու կհետաքրքրի կապիկին: Այդպես էլ եղավ: Նա շատ շուտ գլխի ընկավ, որ պարանի երկարությունն իրեն թույլ է տալիս թաքնվել բակի դռնակի մոտ, և օգտվեց դրանից: Հենց որ ոչինչ չկասկածող մի աֆրիկացի բակ է մտնում, կապիկն իսկույն դուրս էր ցատկում դարանից ու բռնում խեղճի ոտքը: Հետն էլ այնքան սոսկալի ճղճղոց է գցում, որին նույնիսկ ամենապինդ նյարդերն ունեցող մարդը չի դիմանում:

Բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր միայն տրված բառերի արմատներով:
ա) հայրապետ=հայր-ա-պետ, սահմանազոր=սահման-ա-զոր, դիմադիր=դիմ-ա-դիր, խաչակնքել=խաչ-ա-կնքել, ծանրակշիռ=ծանր-ա-կշիռ

բ) զվարթաբան=զվարթ-ա-բան ,ձայնասփյուռ=ձայն-ա-սփյուռ, լուսապսակ=լույս-ա-պսակ, աստղագուշակ=աստղ-ա-գուշակ, մեղմաշունչ=մեղմ-ա-շունչ, կանխավճար=կանխիկ-ա-վճար, բարետես=բարի-տես

Պատմությունը շարունակի՛ր:
Տիեզերանավի բոլոր ուղևորներն արդեն տեղերում էին, շարժասանդուղքը հեռացել, դուռն ամուր փակվել էր, և ուղեկցորդուհին թռիչքի մասին էր հայտարարում: Բայց դեռ վախենում էի, որ հանկարծ կզղջան մեզ այդ վտանգավոր թռիչքին թողնելու համար, կիջեցնեն և մեր բոլոր ջանքերն ապարդյուն կանցնեն: Բայց հանկարծ մի ահավոր աղմուկ սկսվեց, նավը ցնցվեց ու թափով պոկվեց տեղից:
Մխրճվում ենք երկնքի մեջ, սլանում ենք դեպի աստղերը:Ինքնաթիռը իջնում էր ցած և մարդիկ ուղղակի վախից դողում և ճչում եին:Հանկարծակի օդում կանգ առավ  և, մի քանի րոպե հետո թռիչքը շարունակվեց և մարդկանց կեսը շատ վախեցած եին:

Հոմանիշներից յուրաքանչյուրով նախադասություն կազմի՛ր:
ա) երկարել, ձգվել

Աղջկա մազերը համեմատաբար սկսում եին արագ երկարել:

Ծերունին ձեռքերով ձգվոել էր մինչև երկինքը:

բ) աղքատ, խեղճ,

Աղքատ հոգի ունեցող մարդը երբեք չի կարող երջանիկ լինի

Խեղճ ու կրակ մարդը նստել էր բակում և  մտածում էր:

գ) գույն, երանգ:

Գույները պատել եին ամբողջ թղթով մեկ:

Գեղեցիկ երանգները օր-օրի ավելի եին պայծառանում:

Գծիկները ը կամ ն մասնիկով (հոդով) փոխարինի՛ր:            Ժողովուրդները  տարբերվում են իրենց արտաքին տեսքով, լեզվով ու սովորույթներով: Ժողովուրդներն իրենց արտաքին տեսքով, լեզվով ու սովորույթներով են տարբերվում:
Աստղադիտակը դանիացի ապակեգործներն են ստեղծել: Աստղադիտակը ստեղծել են դանիացի ապակեգործները:
Եվրոպացիները առաջին անգամ արևածաղիկն տեսան մեքսիկական տափաստաններում, երբ հայտնագործեցին Աերիկան: Արևածաղիկը առաջին անգամ եվրոպացիները տեսան մեքսիկական տափաստաններում, երբ հայտնագործեցին Ամերիկան: Եվրոպացիները  մեքսիկական տափաստաններում առաջին անգամ տեսան արևածաղիկը, երբ հայտնագործեցին Ամերիկան:
Գառնիի սյունազարդ տաճարը (մ.թ. 77 թվական) Միհր  աստծո պատվին է ստեղծվել: Գառնիի սյունազարդ տաճարը  ստեղծվել է (մ.թ. 77 թվական) Միհր  աստծո պատվին: Միհր աստծո պատվին է ստեղծվել Գառնիի սյունազարդ տաճարը (մ.թ. 77 թվական): Միհր աստծո պատվին Գառնիի սյունազարդ տաճարն է ստեղծվել (մ.թ. 77 թվական):

Նախագծային շաբաթ`ապրիլի 3-7

• Ջրի շրջապտույտը  բնության  մեջ

Ջուրն անընդհատ «կռվի» մեջ է քարոլորտի հետ: Հոսող ջրերը պոկում են ժայռաբեկորներ, քշում-տանում բերրի հողը, ջարդում-մանրացնում ապարները, քանդում ափերն ու հունը, փորում անդնդախոր կիրճեր, հարթավայրերում կուտակում նստվածքներ և այլն:

Բացառիկ է նաև ջրի դերը արդյունաբերության և գյուղատնտեսության զարգացման գործում. 1 տ պողպատ ձուլելու համար ծախսվում է 100 մ³ ջուր, 1 տ թղթի արտադրության համար՝ 250 մ³, կապրոնի արտադրության համար՝ 5000 մ³, իսկ միջին հզորության ատոմակայանին օրական պետք է 1 մլն մ³ ջուր:

Հոսող ջրի էներգիան մարդն օգտագործել է անհիշելի ժամանակներից՝ ջրաղացներում, իսկ XIX դարից՝ ջրէկներում: Օգտագործվում է նաև մակընթացությունների և ծովային ալիքների էներգիան: Այժմ ամենուրեք արգելված է արդյունաբերական թափոններն ու կեղտաջրերը ջրավազանների մեջ լցնելը: Յուրաքանչյուր ջրային ավազանի աղտոտում բերում է ընդհանուր ջրոլորտի աղտոտման, որն էլ իր հերթին բացասական ազդեցություն է ունենում ամբողջ աշխարհագրական թաղանթի վրա:

Երկրի վրա եղած ջրի ընդհանուր քանակը չի փոխվում և անընդհատ շարժման մեջ է: Ծովերի ու օվկիանոսների, գետերի ու լճերի մակերևույթից ջուրը գոլորշիանում է, մթնոլորտի վերին շերտերում խտանալով՝ առաջացնում է ամպեր, որոնք անձրևի կամ ձյան տեսքով թափվում են Երկրի վրա: Սա ջրի փոքր կամ տեղական շրջապտույտն է: Ավելի բարդ է ջրի համաշխարհային կամ մեծ շրջապտույտը. օվկիանոսից գոլորշիացած ջրի մի մասը թափվում է օվկիանոսի վրա, իսկ մյուս մասը քամիների միջոցով տարվում է ցամաքի խորքը և տեղումների ձևով թափվում այնտեղ: Դրա մի մասը սնում է գետերը, մյուս մասը ներծծվում է՝ առաջացնելով ստորգետնյա ջրեր, կամ կուտակվում լճերի, ճահիճների կամ սառցադաշտերի մեջ և ի վերջո կրկին վերադառնում օվկիանոս:

• Ջրի աղտոտման  տեսակները  որո՞նք  են

Ջրի աղտոտման հիմնական տեսակներն են  արդյունաբերական և կենցաղային հոսքաջրերը, ձնհալի և անձրևների ժամանակ հողահանդակներից տեղափոխված պեստիցիդները բնակավայրերից վնասակար նյութերը, անձրևի և ձյան միջոցով՝ մթնոլորտիցանջատվող աղտոտող նյութերը։ Արդյունաբերական հոսքաջրերն առավել հաճախ աղտոտված են նավթամթերքներով, ֆենոլներով, ծանր մետաղներով (սնդիկ, կապար, կադմիում, պղինձ և այլն) և բարդ օրգանական միացություններով (սինթետիկ լվացամիջոցներ, ներկեր, ճարպեր), որոնք վատացնում են ջրի որակը, խմելու և սննդի մեջ օգտագործելու համար դարձնում ոչ պիտանի, խախտվում են ջրային ավազանի կենսաբանական շարժընթացները, նվազում է աղտոտող նյութերից ջրի ինքնամաքրման հատկությունը, փոխվում է ջրային կենսաբազմազանության կազմը, ընկնում է արտադրողականությունն ու սննդային արժեքը, որոշ ձկներ դառնում են թունավոր։ Հատկապես վտանգավոր են տաք հոսքաջրերը, որոնք փոխում են ջրավազանի ջերմային ռեժիմը, վատանում են ձկների ձվադրության պայմանները, ոչնչանում են մի շարք օգտակար մանրէներ և զարգանում են մակաբույծներ։Կենցաղային հոսքաջրերը հիմնականում պարունակում են աղիքային վարակիչ հիվանդությունների հարուցիչներ։

• Ի՞նչ է  կոշտ  ջուրը  և  ինչպե՞ս  են  այն  վերացնում

Կոշտ ջուր է  կալցիումի և մագնեզիումի աղերի բարձր պարունակություն ունեցող:

   Հողի աղտոտումը   պեստիցիդների, ագրոքիմիկատների և կենսապատրաստուկների վնասակար մնացորդներով:          Սովորողները  ինքնուրույն  փնտրելու  են  հետևյալ  հարցերի  պատասխանները. 

• Ի՞նչ է հողը, հողի բաղադրությունը 

Հող, բնական գոյացություն՝ կազմված ծագումնաբանորեն իրար հետ կապված հորիզոններից, որոնք ձևավորվել են երկրի կեղևի մակերեսային շերտերի վերափոխման հետևանքով՝ ջրի, օդի և կենդանի օրգանիզմների ներգործության շնորհիվ։ Հողը երկրակեղևի մակերեսային փխրուն շերտն է, որը փոփոխվում է մթնոլորտի և օրգանիզմների ազդեցությամբ, լրացվում է օրգանական մնացուկներով։ Ավազախառն կավահողերում անձրևորդերի կենսազանգվածը հասնում է 2,5 միլիոն առանձնյակի, կամ 1,2 տ՝ մեկ հեկտարին։ Բակտերիաների քանակը 1 գրամ հողում հաշվում են հարյուրավոր միլիոններով։ Անձրևների, հալչող ձյան ջուրը այն հարստացնում է թթվածնով և լուծում է հանքային աղերը: Լուծույթների մի մասը պահվում է հողում, մյուս մասը գետերի միջոցով տարվում է օվկիանոս:

• Որո՞ նք են բույսերի պաշտպանության միջոցները՝ բույսերի վնասակար օրգանիզմների կանխարգելման, դրանց դեմ պայքարի և վերացման համար կիրառվող քիմիական, կենսաբանական միջոցներ:
• Ինչպե՞ ս են  բույսերը   պաշտպանում՝` բույսերի, բուսական արտադրանքի աճեցման, փորձարկման, պահպանման և փոխադրման վայրերում վնասակար օրգանիզմների դեմ քիմիական և կենսաբանական պայքարի միջոցների օգտագործում:
• Ի՞նչ են  ագրոքիմիկատները` պարարտանյութերը, քիմիական հողաբարելավիչները, որոնք նախատեսված են բույսերի սնուցման, հողերի բերրիության բարելավման համար.
• Ի՞նչ է պեստիցիդը` բույսերի պաշտպանության միջոց, ցանկացած նյութ կամ նյութերի խառնուրդ, որը նախատեսված է որոշակի վնասատուների (ներառյալ մարդկանց և կենդանիների հիվանդություններ փոխանցողների, սննդամթերքի, գյուղատնտեսական արտադրանքի, փայտանյութի, կենդանիների կերերի արտադրության, վերամշակման, փոխադրման, իրացման գործընթացներին խանգարող և խոչընդոտող վնասատուների), բույսերի և սնկերի անցանկալի տեսակների կանխարգելման, ոչնչացման կամ պայքարի համար: Պեստիցիդների խմբում ներառված են միջատասպանները (ինսեկտիցիդներ), կրծողների դեմ պայքարի միջոցները (ռոտենդիցիդներ).

• Ի՞նչ է սնկասպանները (ֆունգիցիդներ), մոլախոտերի դեմ պայքարի համար նախատեսված նյութերը (հերբիցիդներ), բույսերի աճի կարգավորիչները, ֆերոմոնները, դեֆոլիանտները, դեսիկանտները և ֆումիգանտները.

ԲՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ,նախագծեր`Մարտ 2018

27ФԵրկիր  մոլորակի  ոլորտները՝  մթնոլորտ, ջրոլորտ, քարոլորտ,

• Ի՞ նչ  է  մթնոլորտը

Մթնոլորտը Երկրագունդը շրջապատող օդի շերտն է՝ մի հսկայական գազային օվկիանոս, որի հատակը Երկրի մակերևույթն է:

• Ինչպիսի՞   բաղադրություն  ունի  մթնոլորտային  օդը

 Մթնոլորտը, որով պայմանավորված է կյանքի գոյությունը Երկրի վրա, մի քանի գազերի՝ ազոտի (78%), թթվածնի (21%), արգոնի (0,93%), ածխաթթվական գազի (0,03%) խառնուրդ է: Այն աննշան քանակով պարունակում է նաև իներտ գազեր՝ նեոն, հելիում, մեթան, կրիպտոն և այլն: Գազերից բացի, մթնոլորտում միշտ առկա են նաև ջրային գոլորշիներ, փոշու և ծխի մասնիկներ, սառույցի բյուրեղիկներ:

• Որո՞ նք  են  մթնոլորտի  շերտերը

Երկրի մթնոլորտում առանձնացված են տարբեր շերտեր, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի օդի բաղադրության ու վիճակի իր առանձնահատկությունները:

25–30 կմ բարձրություններում գտնվում է օզոնային շերտը, որը կենսական նշանակություն ունի,  կլանում է Արեգակի՝ կյանքի համար վնասակար անդրամանուշակագույն ճառագայթների հիմնական մասը:

100 կմ բարձրություններում օդի բաղադրությունը գրեթե չի փոխվում:

• Ո՞ րն  է  մթնոլորտի   նշանակությունը

Մթնոլորտր մեր մոլորակր պաշտպանում է հսկա երկնաքարերից և Արեգակից Երկիր ներխուժող ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումից: Մթնոլորտի շնորհիվ է, որ տեղի է ունենում ջրի շրջապտույտը:Առանձնակի կարևոր է մթնոլորտի դերը մարդու կյանքում: Առանց օդի մարդը կարող է ապրել րնդամենը րոպեներ:

• Որո՞ նք  են  մթնոլորտի  աղտոտման  աղբյուրները                                  

Մթնոլորտի աղտոտումը կարող է լինել բնական և մարդածին:Բնական աղտոտում

Մթնոլորտային օդի բնական աղտոտման պատճառ են բնական գործընթացները՝ հրաբխային ժայթքումները; լեռնային ապարների հողմահարումը, քամու առաջացրած հողերի էրոզիան, բույսերի «զանգվածային ծաղկումը», անտառային և տափաստանային հրդեհների ծուխըՄարդածին աղտոտումՄարդածին աղտոտումը կապված է մարդու գործունեության ընթացքում տարբեր աղտոտիչ նյութերի արտանետման հետ: Մթնոլորտային օդի մարդածին աղտոտումն իր ծավալներով բազմաթիվ անգամ գերազանցում է բնական աղտոտմանը:

Ծավալներից կախված՝ մթնոլորտային աղտոտումը լինում է՝տեղային

Տեղային աղտոտումը բնորոշվում է ոչ մեծ տարածքներում (բնակավայրերի, արդյունաբերական ձեռնարկությունների և դրանց հարակից տարածքներ) աղտոտիչ նյութերի բարձր պարունակությամբ:

• Ո՞ րն  է  օզոնային  շերտի  նշանակությունը

Գտնվում է վերնոլորտից 25-30 կմ արձրության վրա։ Մեր մոլորակի համար օզոնային շերտն ունի բացառիկ նշանակություն։ Օզոնը կլանում է Արեգակից եկող անդրամանուշակագույն(ուլտրամանուշակագույն) ճառագայթների մեծ մասը, որոնք վտանգավոր են կյանքի համար։

Անհատական-հետազոտական  աշխատանքների  թեմաները՝

• Մթնոլորտի  աղտոտումը, թունավոր նյութերը  օդում:

Ծծմբային գազի (ծծմբի երկօքսիդ՝ ՏO₂) առաջացման աղբյուրը մինչև 5-7% ծծումբ պարունակող ածխի և մազութի այրումն է։ Անդրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությամբ մթնոլորտում ծծմբի երկօքսիդը փոխարկվում է ծծմբի եռօքսիդի (ՏO₃), որը, օդում փոխազդելով ջրային գոլորշիների հետ, վերածվում է ծծմբական թթվի և թթվային անձրևների ձևով թափվում Երկրիմակերևույթի վրա։ Մթնոլորտն աղտոտող ծծմբի միացությունները վնասակար են մարդու առողջության համար և նյութական մեծ վնաս են պատճառում (մետաղե կառուցվածքներն ու իրերն ավելի արագ են ժանգոտվում և քայքայվում)։

Ազոտի մոնօքսիդի (NO) և ազոտի երկօքսիդի (NO₂) առաջացման գլխավոր աղբյուրը բենզինով ու դիզելային վառելիքով աշխատող ներքին այրման շարժիչներն Են։ Ազոտի երկօքսիդը դեղին գույնի, կայուն գազ է և մթնոլորտում պահպանվում է երկար ժամանակ։ Հաճախ քաղաքների օդն այդ գազից ստանում է շագանակագույն գունավորում։ Ավտոտրանսպորտի արտադրած ածխաջրածինները՝ հատկապես քաղցկեղածին (շատ են նավթամթերքների թերի այրումից գոյացող մրի և գուդրոնի մեջ) և մի շարք ածխաջրածինների հալոգեն ածանցյալները հանգեցնում են օզոնային շերտի քայքայմանը։

Գազերից բացի, մթնոլորտ են թափանցում և կախույթի ձևով պահպանվում պինդ ու հեղուկ նյութերի մանր փոշենման մասնիկներ։ Շրջապատի և մարդկանց առողջության համար մեծ վտանգ են ներկայացնում պինդ ածխածինը (մուր) և ծանր մետաղները։

• Օզոնային  շերտի  քայքայման  պատճառները:

Արեգակը Երկրի վրա կյանքի աղբյուր է, սակայն այն միևնույն ժամանակ կարող է քայքայել կյանքն իր անտեսանելի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներով և այդ ճառագայթներից կենսոլորտը պաշտպանում է մթնոլորտի օզոնային շերտը։ Օզոնը թթվածնի ատոմների յուրահատուկ միացություն է (Օ3)։ Մթնոլորտում օզոնի մոլեկուլն անկայուն է, այսինքն և տրոհվում, և վերականգնվում է խիստ հավասարակշռված հարաբերակցություններով։ Օզոնային թաղանթը բաշխված է վերնոլորտում (ստրատոսֆերա)՝ 25-30 կմ բարձրությունների միջև և կազմում է Երկրի մթնոլորտի միայն մի աննշան մասը։ Եթե մթնոլորտում պարունակվող ամբողջ օզոնը նորմալ ճնշման պայմաններում բաշխենք երկրագնդի մակերեսով, ապա կստացվի շուրջ 3 մմ հաստությամբ շերտ, որի պատճառով էլ այն կոչվում է օզոնային շերտ։